ตะขบป่า คือ พืชสมุนไพรอีกชนิดหนึ่งที่มีประโยชน์และสรรพคุณมากมาย ตะขบป่า เป็นชื่อที่เรียกกันในภาคกลาง ส่วนชื่ออื่น ๆ ที่เรียกกันเช่น ตานเสี้ยน มะเกว๋นนก มะเกว๋นป่า (ภาคเหนือ) ต้นตะขบป่าจะถูกพบมากตามป่าเบญจพรรณ ป่าชายหาด และขึ้นประปรายทั่วไป ในที่ระดับนํ้าทะเลถึงความสูง 1,100เมตร มีการเพาะปลูกกันบ้างตามสวนเพื่อกินผล
ลักษณะของตะขบป่า
ไม้พุ่ม หรือ ไม้ต้น ขนาดเล็ก ผลัดใบ สูง 2-5(-15)เมตร ตามลำต้นและกิ่งใหญ่มีหนามแหลม ยาว 2-4 ซม. เรือนยอดแผ่กว้าง ปลายกิ่งโค้งลง เปลือกสีเหลืองอมเทา แตกเป็นร่องลึก มีช่องอากาศรูปรีกระจายห่าง ๆ
ใบเดี่ยว ออกเวียนสลับ ขนาดค่อนข้างเล็ก รูปร่าง ขนาด เนื้อใบ และขนที่ปกคลุมแตกต่างกัน ส่วนใหญ่เป็นรูปไข่กลับ กว้าง 1.5-3 ซม. ยาว 2-4 ซม. ปลายใบกลม โคนใบสอบแคบ ขอบใบค่อนข้างเรียบ หรือ จัก มักจักใกล้ปลายใบ ใบอ่อนและเส้นกลางใบสีแดงอมล้ม เส้นใบมี 4-6 คู่ เส้นใบย่อยสานกันเป็นร่างแห พอเห็นได้ลาง ๆ ก้านใบยาว 3-5 มม. สีแดง มีขน
ดอก ออกเป็นช่อสั้น ๆ ตามง่ามใบ และที่ปลายกิ่ง มีขน แต่ละช่อมีดอก จำนวนน้อย ที่โคนช่อมีใบประดับ บางทีมีหนาม ก้านดอกยาว 3-5(-7) มม. มีขน
กลีบดอก 5-6 กลีบ รูปไข่ ปลายมน ยาว 1.5 มม. ด้านนอกค่อนข้างเกลี้ยง ด้านในและที่ขอบกลีบมีขนแน่น ดอกแยกเพศ
ดอกเพศผู้ฐานดอกจักมน เกสรเพศผู้มีจำนวนมาก ก้านเกสรยาว 2-2.5 มม. มีขน เฉพาะที่โคน
ดอกเพศเมีย ฐานดอกเรียบ หรือ ค่อนข้างเรียบ รังไข่กลม ปลายสอบแคบ ก้าน เกสรเพศเมียมี 5-6 อัน ยาวประมาณ 1 มม. แต่ละก้านปลายแยกเป็นสองแฉก และม้วนออก
ผลกลม หรือ รี เล็ก ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นกลุ่มตามกิ่ง เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.8-1 ซม. เมื่ออ่อนสีเขียว เมื่อแก่สีแดงคลํ้า มีก้านเกสรเพศเมียติดอยู่ที่ปลายผล มีเมล็ด 5-8 เมล็ด
ประโยชน์และสรรพคุณของตะขบป่า
- ราก กินแก้ไตอักเสบ
- ยางจากต้นใช้เข้าเครื่องยา แก้อหิวาตกโรค
- เปลือกต้น ชงกินแก้เสียงแห้ง อมกลั้วคอแก้เจ็บคอ
- เปลือกตำรวมกับนํ้ามัน ใช้ทาถูนวด แก้ปวดท้อง แก้คัน
- นํ้ายางจากต้น และใบสด กินเป็นยาลดไข้สำหรับเด็ก แก้โรคปอดอักเสบ แก้ไอ แก้บิด และท้องเสีย ช่วยย่อย
- นํ้าต้มใบแห้งกินเป็นยาฝาดสมาน ขับเสมหะ แก้หืด หอบ หลอดลมอักเสบ ขับลม และบำรุงร่างกาย
- ใบที่ย่างไฟจนแห้งใช้ชงกินหลังคลอดบุตร
- ผล กินได้ มีปริมาณวิตามินบีสูง แก้อ่อนเพลีย บรรเทาอาการโรคดีซ่าน ม้ามโต แก้คลื่นไส้ อาเจียน และเป็นยาระบาย
- เมล็ด ตำพอกแก้ปวดข้อ
รสชาติ "ตะขบป่า" เมื่อสุกแล้ว สีคล้ายองุ่นแต่กลมกว่า ผิวออกกร้าน เมื่อถูกลิ้ม ให้ความรู้สึกข้นๆหวานๆ กรุบกรอบเวลาเคี้ยวโดนเปลือก มีกลิ่มหอมนิดๆ เปลือกมีรสฝาดเล็กน้อย บางคนบอกว่ารสชาติเหมือนกีวี
ภาพจาก: vichakaset.com