กำยาน
ชื่ออื่นๆ : กำยานไทย (กลาง) กำหยาน (เหนือ) เซ่พอบอ (กะเหรี่ยงเชียงใหม่) เข้ว (ละว้า-เชียงใหม่) เกลือตานตุ่น (ศรีสะเกษ) ชาติสมิง (นครพนม) กำมะแย, กำยานสุมาตรา (นราธิวาส มาเลเซีย) สะด่าน (เขมร สุรินทร์)
ต้นกำเนิด : พบในป่าดิบเขาทางภาคเหนือ
ชื่อสามัญ : Sumastra Benzoin
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Styrax benzoides Craib
ชื่อวงศ์ : STYRACACEAE
ลักษณะของกำยาน
ต้น เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลาง ถึงใหญ่ สูง 10 – 20 ม. ลำต้นเปลา เปลือกของต้นมีสีเทา หรือสีหม่น กิ่งอ่อนมีขนนุ่ม ตามกิ่งพบกลุ่มปุ่มหูดรูปเคียว
ใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่ถึงรูปใบหอก กว้าง 3 – 6 ซม. ยาว 5 – 15 ซม. ยาวเรียว ขอบหยักเล็กน้อย ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนหรือสอบ ใบมีขน
ดอก ดอกออกเป็นกระจุก หรือเป็นช่อ ออกที่ซอกใบและปลายยอด มีสีชมพูถึงแดง หรือมีสีขาว กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น 5 แฉก กลีบดอกเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก เกสรเพศผู้สีเหลือง ออกดอกราวเดือนธันวาคม-กุมภาพันธ์
ผล ผลแห้ง ทรงกลมหรือแป้น เมื่อแก่แตกเป็น 3 ซีก มีเมล็ดเดียว สีน้ำตาล
การขยายพันธุ์ของกำยาน
การเพาะเมล็ด
ดินร่วน ความชื้นมาก สามารถปลูกได้ทั้งในดินและในกระถาง โดยจะเพาะต้นกล้าให้รากแน่นก่อนแล้วจึงนำลงปลูก ควรหมั่นเปลี่ยนกระถางเรื่อย ๆ แต่เมื่อเริ่มโตควรนำไปปลูกในดิน เนื่องจากเป็นไม้ยืนต้นที่ค่อน
ธาตุอาหารหลักที่กำยานต้องการ
ต้นกำยานเป็นพืชที่ต้องการแดดจัด ควรปลูกในกลางแจ้งให้โดนแดดตอนกลางวัน ควรรดน้ำเพียง 2 วันต่อครั้ง
ประโยชน์ของกำยาน
- ยางของต้นกำยาน จะให้ชันที่เรียกว่า Gum Benjamin ใช้เข้าเครื่องยา และทำเครื่องสำอาง เช่น ใช้เป็นยาฆ่าเชื้อโรคบางชนิด แก้ไอ ขับเสมหะ ห้ามเลือด เป็นยาฝาดสมาน ขับลม บำรุงหัวใจ ลดความเครียด คลายความวิตกกังวล ทำให้รู้สึกสบายใจขึ้น เผารมให้กลิ่นหอม ไล่แมลง มด
- ใช้ในการสร้างบ้าน ที่พักชั่วคราว ทำฟืน
สรรพคุณทางยาของกำยาน
- ยาง ได้จากลำต้น หรือเปลือก ใช้เป็นยาขับลม ขับเสมหะ ขับปัสสาวะ ฆ่าเชื้อ ยางมีกลิ่นหอมใช้บำรุงเส้น แก้ลม แก้นิ่ว สมานแผล ดับกลิ่นเน่าเหม็น
- ลำต้น ต้มน้ำดื่ม แก้ตกขาว
- แก่นหรือเปลือกต้น ต้มน้ำดื่ม รักษาโรคไตพิการ
- เปลือกต้น แก้ไข้ ระงับปวด ตำพอก ถอนพิษแมลงสัตว์กัดต่อย ต้มน้ำดื่ม บำรุงประสาท
- ราก ผสมรากหัสคุณ ต้มน้ำดื่ม แก้ไข้มาลาเรีย
คุณค่าทางโภชนาการของกำยาน
การแปรรูปของกำยาน
- กำยานชนิดนี้นิยมใช้เป็นสารให้คงกลิ่น (Fixative) ในน้ำหอม สบู่ ครีม สารซักฟอก เป็นต้น
- ชันกำยาน ใช้เข้าเครื่องยา และทำเครื่องสำอาง
- ยางของต้นกำยาน จะให้ชันที่เรียกว่า Gum Benjamin ใช้เข้าเครื่องยา และทำเครื่องสำอาง เช่น ใช้เป็นยาฆ่าเชื้อโรค
แหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือ : www.pharmacy.su.ac.th, www.ananhosp.go.th, www.sarayuth.prachin1.go.th
ภาพประกอบ : www.flickr.com
กำยานชนิดนี้นิยมใช้เป็นสารให้คงกลิ่น ในน้ำหอม สบู่ ครีม สารซักฟอก