ลักษณะประจำวงศ์
พืชวงศ์เข็ม RUBIACEAE ลักษณะวงศ์เป็น ไม้ต้น ไม้พุ่ม ไม้ล้มลุก หรือไม้เลื้อย มีหูใบร่วมระหว่างโคนก้านใบ ใบ เดี่ยว ติดตรงข้าม แต่ละคู่ตั้งฉากกัน บางครั้งพบออกเป็นกระจุกที่ข้อเดียวกัน บางครั้งใบหนึ่งที่ข้อจะลดรูปไป ดอก สมบูรณ์เพศ สมมาตรตามรัศมีกลีบดอกมี 4 หรือ 5 กลีบ กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายจักเป็นพู เกสรเพศผู้เป็น 2 คู่ ติดสลับกับพูกลีบดอก รังไข่ติดใต้วงกลีบ รังไข่มี 2 ช่อง ไข่อ่อนติดรอบแกน ผล เป็นแบบแห้งแตก ผลมีเนื้อหลายเมล็ด หรือผลเมล็ดเดียวแข็ง
ลักษณะเด่นของวงศ์
วงศ์เข็ม RUBIACEAE เป็นไม้พุ่มหรือไม้ล้มลุก ใบติดตรงข้าม หูใบรวมระหว่างโคนก้านใบ กลีบดอกเชื่อมติดกัน ปลายมี 4-5 แฉก ใบมักมีผลึกรูปเข็ม
วงศ์ใกล้เคียง-ลักษณะที่แตกต่าง
- Caprifoliaceae – ไม่มีหูใบ
- Loganiaceae – ใบไม่มีผลึกรูปเข็ม และรังไข่ติดเหนือวงกลีบ
- Rhizophoraceae – กลีบดอกแยกจากกัน
การกระจายพันธุ์
วงศ์เข็ม RUBIACEAE พบทั่วไปในเขตร้อน ในประเทศไทยมีประมาณ 100 สกุล 600 ชนิด
- สกลุ Argostemma ใบออกเป็นคู่ที่ข้อเดียวกัน มักจะไม่เท่ากัน ดอกจะคล้ายกับดอกมะเขือ
- สกุล Gardenia ไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็กพบในป่าดิบชื้นที่ต่ำ
- สกุล Hedyotis ไม้ล้มลุกและไม้พุ่ม พบในป่าดิบชื้นที่ต่ำ หรือป่าดิบเขาต่ำ และที่ที่โดนบุกรุก
- สกลุ Hydnophytum ไม้อิงอาศัยที่มีลำต้นกลวงเป็นที่อาศัยของมด
- สกุล Ixora ไม้พุ่มหรือไม้ต้นขนาดเล็ก พบในป่าดิบชื้นที่ต่ำ
- สกุล Mitragyna ไม้ต้น พบในป่าดิบชื้นที่ต่ำ เช่น กระทุ่มนา Mitragyna diversifolia (Wall. ex G. Don) Havil.
- สกุล Mussaenda ไม้พุ่ม ไม้พาดเลื้อย กลีบเลี้ยง 1 กลีบใหญ่ขึ้นและบาน สะดุดตา พบในป่าดิบชื้นที่ต่ำหรือป่าดิบเขาต่ำทั้งที่เป็นป่าเดิมและป่ารุ่น
- สกลุ Psychotria ไม้พุ่ม ไม้เลื้อย และไม้ต้น พบในปาดิบชื้นที่ต่ำหรือป่าดิบเขาต่ำ
- สกุล Uncaria ไม้เลื้อย โดยมีตะขอเกาะ พบในป่าดิบชื้นที่ต่ำ ทั้งที่เป็น ป่าเดิมหรือป่ารุ่น
- สกุล Urophyllum ไม้พุ่ม หรือไม้ต้นขนาดเล็ก พบในป่าดิบชื้นที่ต่ำและป่าดิบเขาต่ำ
ประโยชน์
วงศ์เข็ม RUBIACEAE
- เป็นสมุนไพร ได้แก่ สกุล Cinchona, Mussaenda, Uncaria, Coffea
- ใช้เป็นสีย้อม ได้แก่ สกุล Morinda
- ใช้เนื้อไม้ ได้แก่ สกุล Anthocephalus (Neolamarckia), Nauclea เ
- ป็นไม้ประดับ เช่น สกุล Gardenia, Ixora, Mussaenda
สามารถติดตามความรู้เเกี่ยวกับการเกษตร เพิ่มเติมได้ที่ เกษตรตำบล.คอม
แหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือ : www.dnp.go.th
ภาพประกอบ : www.flickr.com
วงศ์เข็ม ได้แก่ ต้นดอกเข็ม ดอกเข็มป่า ดอกเข็มอินเดีย พุดผา ต้นหอมเจ็ดชั้น เป็นต้น